Non hai moito tempo chamoume un amigo, excelente artista, que viña de sufrir un revés sentimental. Estaba na cidade e necesitaba distraerse. Tomamos unhas cervexas e falamos da súa dor. Tamén, non podía ser doutra maneira, fixémolo de arte e mesmo ganduxamos ámbalas dúas cuestións. Nun momento da conversa sinalou que a arte actual se ocupaba pouco do amor. Uns segundos despois rectificou, en parte, indicando que eu si o facía.

Volvendo o domingo pasado, en excursión escolar, da denominada “Semana da arte” en Madrid, paramos no Patio Herreriano, estupendo centro de arte contemporánea situado en Valladolid. Despois duns días de choiva, o tempo daba unha tregua. O sol entraba polas xanelas dunha antiga capela e iluminaba unha peza que consistía en seis enormes bloques de pedra clara. Como recentemente extraídos da canteira, puros, contiñan unha enorme enerxía en potencia. Aquilo conseguiu emocionarme, pero claro, como docente, tiña que tratar de explicar os meus sentimentos a un grupo de adolescentes. Así que busquei un símil.

Propúxenlles lembrar a sensación dun fermoso caderno en branco, sen estrear. As súas follas aínda se nos presentan perfectas, dá gusto contemplalas ou acariñalas. Preguntei quen, delas ou eles, tiveran unha sensación así. Practicamente todo o mundo levantou a man. Estamos a falar, por tanto, dunha emoción universal, campo de traballo para a arte.

Se mo permiten, eu creo que aquí está o amor. É difícil escribir ou debuxar algo sobre esas superficies que consiga manter o sentimento inicial, pero habemos de facelo, precisamente diso vai amar e crear. En 1992, o cubano Félix González Torres instalou en Nova York a mesma imaxe en 24 grandes carteis publicitarios repartidos por toda a cidade. Era unha fotografía bastante simple e limpa dunha cama desfeita. Sobre as súas sabas e almofadas aínda aparecía rexistrada a pegada de dous corpos.

Era unha obra realizada o ano anterior. O seu amante acababa de morrer vítima da Sida, así se nomeaba entón a enfermidade, e el mesmo morrería por igual motivo poucos anos despois. O artista era homosexual e naquel tempo a Sida, ademais dunha morte case segura, implicaba un estigma social. Non era raro en determinados sectores mesmo escoitar referirse á nova doenza como un castigo case bíblico. A condena de determinados “pecados” ou “vicios”.

A ausencia, a morte da paixón como consecuencia da fin da vida. Era unha peza simple e silenciosa, pero resultou atronadora no medio do debate social e político que xeraba en todos os ámbitos aquela praga. Lonxe de contaminarse polo balbordo urbano, a súa colocación pública facía máis evidente o drama privado. O amor, na súa versión máis dolorosa e honesta, convertíase en protagonista no medio dunha etapa conflitiva.

Os que nos formamos no campo da creación plástica teremos oído falar de historias case lendarias de paixón e das imaxes que pretenden representalas. “O bico”, de Gustav Klimt, é unha desas obras. Ao austriaco gustábanlle as roxas e era considerado case pornográfico na Viena de principios do século XX. Próximo ao simbolismo adoitaba establecer unha relación estreita entre a morte e o amor. Cando o artista faleceu tiña máis de 14 demandas de paternidade, nunca casou nin se comprometeu.

Outro bico famoso foi o esculpido por Auguste Rodin. Marabillosa obra na que seguramente tería algo que ver Camille Claudel, outra extraordinaria escultora. Tratáronse como mestre e alumna, compañeiros e amantes. Moitas foron as promesas incumpridas, grande a intensidade da desesperación e permitiu que Claudel deixase obras eternas froito da devandita frustración. Tristemente tamén axudou a que o últimos trinta anos da súa vida transcorresen, con prohibición de visitas, nun hospital psiquiátrico. Alí mandouna o seu irmán Paul, a figura masculina da familia cando o seu pai faleceu. O que nos homes era extravagancia ou mesmo xenialidade convertíase en tolemia cando falamos de sentimentos femininos.

Outro austriaco, discípulo de Klimt, o expresionista Oskar Kokoschka, dedicouse a pasear por teatros e salóns unha boneca de tamaño real que representaba a Alma Mahler. A viúva do xenial músico viviu unha tormentosa relación co pintor. Esgotada da intensidade do artista decidiu abandonalo. Como vemos Kokoschka non o tomou ben. Finalmente, nunha noite de bebedeira a boneca ardeu no xardín. Os veciños asustados e crendo que se trataba dunha persoa real avisaron á policía que acudiu a deter ao namorado. “A noiva do vento” chámase o extraordinario cadro que lembra aquela paixón. O bo que ten a plástica é que xeralmente nos deixa estupendas lembranzas do fracaso.

En fin, que dicir... En xeral, os artistas son personalidades de fortes egos, que pretenden manter a sensibilidade a flor de pel e quizais un pouco esaxerados nas formas. Poderiamos encher páxinas e páxinas con exemplos máis ou menos famosos. A arte é o que hai entre un amor e outro amor, escoiteille dicir ao coñecido creador Miquel Barceló nunha entrevista.

No meu primeiro desengano sentimental serio recordo que achei consolo nunha galería de Sevilla. Andaba eu completamente desesperado e ansioso. Nunha exposición atopeime cunhas pequenas paisaxes, non lembro o nome do autor. Eran escenas dunhas escuras praias, como no inverno. As ondas suaves chegaban á area. Todo estaba tratado cunha gama de cores bastante uniforme e con suaves pinceladas. Había moi boa pintura alí, relaxábame, como unha man que che colle e non che solta.
 

Na arte, como no amor, sempre agardamos que na seguinte ocasión saia mellor.