Aprimeira vez que batín coa escrita de Diego Alfonsín (Tui, 1980) foi hai agora case dez anos, cando lin o orixinal de Non o saben as estrelas, novela curta que distinguimos co Premio Manuel Lueiro Rey e que veu luz no 2018. Foi alí onde puiden comprobar a frescura e orixinalidade que deitaba a ollada diverxente dun narrador que escribía camiñando en paralelo á nosa tradición, mais incorporando moitos dos sinais definitorios da mellor escola centroeuropea.

Esa percepción lectora confírmase agora coa publicación de Birken, a novela que vén de editar Galaxia na súa Colección Ronsel, onde moitos dos códigos que nutrían aquel libro de hai case unha década regresan aquí.

Convén anotar que “Birken” ofrece, cando menos, tres lecturas diferentes: a primeira configúraa como unha novela de viaxes, cunha trama de dous personaxes que cadran nun tren que os leva a unha cidade europea á que se desprazan para veren un cadro, casualmente o mesmo cadro. No transcurso da viaxe gañan complicidade amigable e mesmo suman a amizade dunha terceira personaxe: Laura, unha universitaria que coñecen durante o traxecto ferroviario e que vai tamén á mesma cidade para impartir unha conferencia.

Mais alén desta lectura como narrativa itinerante que, se non chega aos niveis do thriller highsmithiano de Estraños nun tren si que garda un indubidable aire mistérico polo pasado e o futuro inminente dos seus personaxes, hai un segundo plano interpretativo en “Birken”: decodificala como unha novela que procura o sentido da identidade individual (definición do propio ser) e colectiva (determinación da nación), que critica moitas das vías exploratorias que conducen a tales hermenéuticas identitarias (neste sentido, o personaxe da “escritora chea de razón” non só é paradigmático, senón tamén antolóxico) e que pon riba da mesa cuestións palpitantes como a das opcións políticas e lingüísticas que como galegos nos definen.

E existe unha terceira vía a través da cal se internar en “Birken”: entendela como unha novela homenaxe, pois quen coñeza ben a obra do grande escritor austríaco Thomas Bernhard decatarase pronto de ata que punto este texto de Alfonsín é unha reescrita admirativa de Alte Meister (1985); de como o musicólogo Reger é un espello de Birken; de como as súas longas contemplacións pictóricas no Museo de Historia da Arte de Viena son xemelgas ás que os personaxes de Alfonsín fan diante do fantasmagórico Pergolesi; de como ese cadro que admira Reger non é outro que o Retrato dun home de barba branca de Tintoretto, título orixe de A dama do cabelo branco do libro de Alfonsín; en fin, de como a narración de Bernhard se nos traslada na voz do amigo de Reger, Atzbacher, como na novela do de Tui o fai o alter ego desdobrado de Birken, por non continuar coas converxencias que, como digo, constatan o que o propio Birken confesa nalgunha pasaxe: “que lle gustaría escribir como escribe Thomas Bernhard en “Alte Meister” [e que] se soubese escribir como Thomas Bernhard faríao [pero que] como Thomas Bernhard só podes escribir Thomas Bernhard”.

Remato: sería unha torpeza, e grande, non prestar atención a esta ben lúcida novela de Diego Alfonsín. Hai nela achados innegables: o talento para desenvolver unha historia poderosa en apenas dous ou tres escenarios únicos; a habelencia na redución de subtramas para ultraconcentrar a diexese; a sutileza na narración filtrada (neste caso por un narrador coprotagonista); ou a abraiante vertixe do ir e vir humano que dificulta definirse permanentemente, espellando as contradicións do galego no país e o galego emigrante, repensando a morriña e a nostalxia, véndonos en contraste con outros pobos e, sobre todo, cuestionando as visións esencialistas de quen é “bo galego” e que non e de quen pode dar “carné de galeguidade” e de quen debe ser desterrado como traidor nefando simplemente por ser, por existir. Léase para profundar nestas liñas de sombra.