Tres municipios de la comarca de Ferrol serán declarados por la Xunta como Zona Vulnerable a Nitratos (ZVN). Se trata de Valdoviño, Moeche y San Sadurniño, en donde existe gran incertidumbre y preocupación dentro de los sectores ganadero y agrario, debido a las posibles restricciones y cambios en su actividad que podrían derivar de esta declaración.
Esta decisión del gobierno gallego –que ya ha sido trasladada de manera oficial a los regidores de las localidades en un encuentro mantenido a finales del mes de febrero– parte del mapa publicado en mayo de 2022 por el Ministerio de Transición Ecológica sobre las áreas afectadas por contaminación difusa producida por los nitratos procedentes de fuentes agrarias.
El estudio fue elaborado en función de los resultados de las estaciones de control de aguas, tomando como base los datos establecidos en el Real Decreto 47/2022 y la normativa europea, que establecen unos máximos de 37,5 miligramos por litro de nitratos en aguas subterráneas y de 25 en las superficiales.
“Por indicación do Ministerio, as Comunidades Autónomas, entre elas Galicia, estanse a ver na obriga de declarar zonas vulnerables a nitratos, en cumprimento da normativa”, apuntan desde la Consellería do Medio Rural, desde la que remarcan que “as zonas consideradas como vulnerables responden aos estudos elaborados polo Ministerio (...), en función duns determinados valores máximos e medios baseados en criterios técnicos e científicos”. En este sentido, añade el departamento que dirige María José Gómez Rodríguez, el Gobierno realiza “cada catro anos a análise de augas de diferentes estacións de mostraxe espalladas por toda a Comunidade Autónoma co fin de aclarar a presenza de nitratos nas augas”.
Este recurso del Ejecutivo central refleja también la situación de los embalses, siendo este punto el que afecta a los municipios de Ferrolterra, ya que el Ministerio marca la presa de As Forcadas –ubicada en Valdoviño– como enclave sensible de especial vigilancia, situándola dentro del peligro de eutrofización.
Consiste en un incremento de sustancias nutritivas –como el nitrógeno y el fósforo, presentes en los abonos– en aguas dulces de lagos y embalses, que provoca un exceso de fitoplancton, crecimiento acelerado de algas, plantas acuáticas o cianobacterias. Esto puede llegar a provocar transtornos negativos en el medio, afectando a la propia calidad de las aguas. Por ello, la Unión Europea establece medidas estrictas a cumplir con el objetivo de reducir dicha contaminación.
Desde los Concellos afectados demandan a la Xunta datos concretos sobre el origen de esta situación. Así, el alcalde de Valdoviño, Alberto González, apunta que el Ayuntamiento lleva años demandando a la Xunta un control de As Forcadas. “Nosotros, junto con Cedeira, llevamos mucho tiempo diciéndole al gobierno gallego que tiene que hacer una vigilancia intensiva de la situación. Estamos sufriendo en el embalse una problemática que, desde la Consellería de Sanidade, se nos trasladaba que podía venir vinculada al exceso de nitratos por las actividades ganaderas y agrícolas en la cuenca”, aseveró el regidor, añadiendo que “es algo positivo que se controle”.
Explica, además, que se estudia la posibilidad de que esta situación esté relacionada con la modificación del permiso de marisqueo en la zona de Vilarrube. “Pasó de zona a A a zona C y comentamos esta posibilidad, ya que en verano, con el aumento de las cianobacterias en el embalse, se paralizan las actividades acuáticas e incluso se nos obliga a cerrar parte de la zona de salida en la playa de Vilarrube. No sabemos exactamente cómo se produce, por eso nos alegra que la Xunta estudie esta situación. Es necesario controlar esas escorrentías que se producen hacia As Forcadas, de los lodos que se utilizan en la zona para abonar los terrenos, pero no solo por la actividad ganadera o agrícola, a la que, por supuesto, no hay que demonizar. Está muy bien y es necesaria”, resalta.
A este respecto, González señala la necesidad de controlar la presencia de nitratos vinculados “a los abonos tipo lodo, que vienen de algunas fábricas de algún ayuntamiento cercano que se están utilizando desde hace unos años, autorizados por la Xunta de Galicia, y que parece ser que tienen mucha concentración de nitratos. Esa es la clave”.
A estos lodos se refiere también, por su parte, la alcaldesa de Moeche, Beatriz Bascoy. “É un sinsentido que se autorice que as explotacións gandeiras se abonen cos restos que se producen nas fábricas que están, por exemplo, no polígono das Somozas ou cos lodos das depuradoras e que agora se nos veña con estas restricións e sen os datos concretos”, expone la regidora modestina, añadiendo que “estamos un pouco molestos coa falta de información. Non somos zonas cunha densidade gandeira elevada e non se nos explican as razóns, nin as análises. Non é o mesmo declarar unha parte do Concello que o total”, indica.
A este respecto, Bascoy ha dirigido un escrito a la conselleira de Medio Rural en el que reitera la necesidad de contar con más información. “En que puntos do Concello se detectou ese problema? Porque a maioría das granxas que temos non verten cara ese lado, ao contrario, están en Santa Cruz, en Labacengos en San Xurxo... O que queremos é que se nos diga en que zonas se tomaron esas mostras e que solucións van adoptar, cal vai ser o plan de actuación. A xente está preocupada e recorre a nós para saber que vai pasar, pero os Concellos non temos ningunha competencia nesta materia. Aquí xa viñeron seis gandeiros a preguntar polo tema. É o que acontece cando non hai datos claros”.
Desde el Consistorio modestino apuntan, además, a otra incertidumbre. “Nesa reunión a nosa concelleira, Cristina García, preguntou se vai pasar como no caso dos plásticos agrícolas, que nun principio recollíaos a Xunta, que suspendeu este servizo que agora nos comemos os Concellos. Ou como está pasando nos recintos feriais, que temos que pagar 500 euros por feira para desinfectalo pola febre hemorráxica do gando vacún, sen axuda de ningún tipo... Tememos que nos presenten a situación para que, ao final, teñamos que facernos cargo nós”, aseveró, poniendo el foco en que “temos que axudar aos nosos veciños, pero o que non imos facer é asumir ningunha responsabilidade nunha materia que é competencia exclusiva da Xunta de Galicia”.
Por su parte, el alcalde de San Sadurniño, Secundino García, pone el foco también en la falta de datos concretos en la reunión que mantuvieron con los responsables de la Consellería para abordar la futura declaración de ZVN y anuncia que también enviarán un escrito a la Xunta. “Alí tampouco deron información de por que uns concellos si e outros non. É curioso que haxa municipios con moitísima máis carga gandeira que os nosos e non estean incluídos, e os nosos si. Gustarianos saber de onde son esas mostras ou cando foron recollidas. Tamén se afectará a todo o municipio ou non”.
En este sentido, recuerda que “en municipios coma o noso ou coma o de Moeche, parte do concello son dunha conca e parte doutra. En San Sadurniño, o norte da localidade é da conca do río Bañoca, que vai ás Forcadas e á ría de Cedeira, pero do outro lado vai á vertente do Xubia. Non ten lóxica, de ser o caso de que a medida veña pola contaminación ou risco dela no encoro, que afecte a todo o concello”.
El regidor apunta a los cambios que tendrá que hacer el sector agroganadero de la zona. “Os gandeiros e gandeiras que teñan explotacións e se acollan ás axudas da PAC van ter que facer, por exemplo, un libro de explotación. Unha carga administrativa a maiores da que xa teñen que lles vai complicar máis a existencia”. García incide en la importancia de “informar ben, a nós e á xente, para poder darlles despois facilidades de poder facer unha actividade sostible”.
Por su parte, desde el gobierno gallego exponen que en los contactos mantenidos con los alcaldes –así como con asociaciones profesionales o las cooperativas– se trató la sostenibilidad ambiental de la ganadería y las perspectivas de futuro. “Nestas xuntanzas abordouse a concentración de nitratos nas augas de cara á declaración de zonas vulnerables. O obxectivo é propiciar a cooperación público-privada para reforzar a sustentabilidade ecolóxica, social, económica e ambiental da gandaría, aproveitando esta normativa para reforzar o sector”.
A este respecto, la alcaldesa modestina explica que en la reunión mantenida a finales de febrero se les trasladó la posibilidad de implementar plantas de biogás por el territorio. “Segundo indicaron, poderán ter participación privada a título individual dunha ou varias explotacións ou dunha cooperativa, ou poderán ser público-privadas”.
En cuanto a la declaración de ZVN, la Consellería envía un mensaje de tranquilidad a los agricultores y ganaderos, que “van poder seguir usando os xurros como fertilizante igual que veñen facendo ata o de agora, aténdose ao establecido na normativa. Así, consonte ao Real decreto que regula esta cuestión, teñen que respectar unhas cantidades máximas de esterco aplicado ao terreo. A declaración destas zonas efectúase para evitar posibles sancións por parte da Unión Europea”, remarca la Xunta.
Además, desde el departamento autonómico inciden en que “cómpre salientar que os produtores galegos son verdadeiros profesionais e están facendo moi ben o seu traballo para garantir a sustentabilidade tanto ambiental como económica e social das súas explotacións, como o demostra o feito de que, de toda España, só quedan por declarar zonas vulnerables na Cornixa Cantábrica (Cantabria, Asturias e Galicia)”.
Una vez se haga efectiva la declaración de ZVN –desde los municipios afectados apuntan que podría ser en el mes de mayo–, se dispondrá de un plazo de dos años para elaborar y publicar un Plan de Acción, “que definirá as condicións e características que haberá que cumprir nesas zonas”, apunta Medio Rural.
Dicho plan, explica el ejecutivo autonómico, tendrá una duración de cuatro años, “ao remate dos cales cómpre revisar de novo e reverter a declaración de zonas vulnerables no caso de que melloraran as analíticas deses puntos de toma de mostras”.
En este sentido, apuntan a que la Xunta aplicará un plan “de mínimos, porque desde o goberno galego confíase que neste primeiro cuatrienio, grazas á profesionalidade do noso sector primario, poderase reverter esta situación”.
La Consellería anuncia, además, que se creará una certificación de “gandaría galega sustentable” con el objetivo de poner en valor las producciones del agro. “Os obxectivos de futuro pasan pola implementación de prácticas máis responsables, a protección do ambiente e a xestión eficiente dos residuos, co fin de consolidar a Galicia como referente e sen perda da competitividade”.