Tal día coma o pasado domingo, hai exactamente cento oitenta e oito anos, nacía Rosalía de Castro, a matriarca das Letras Galegas. Con tal motivo, a comezos desa semana, na súa Casa Museo en Padrón, foi presentado o volume Ruínas (desgrazas de tres vidas exemplares), tradución ao galego da novela que a escritora publicara en castelán no ano 1866.

Os responsables da versión galega, os profesores e tradutores María Rey Rey e Amancio Liñares Giraut, anosaron esta importante novela curta rosaliana que no seu día vira luz por entregas no xornal progresista El Museo Universal e que só a comezos do século XX foi editada en forma de libro.

Cando Rosalía deu a coñecer Ruínas xa era a Rosalía que todos coñecemos e admiramos. Corrían entón de man en man os seus Cantares gallegos (1863), publicados tres anos antes. Eran coñecidas tamén as novelas La hija del mar (1859) e Flavio (1861). Aparecera igualmente daquela o célebre ensaio Las literatas. En fin, tratábase dunha autora que entrara na plenitude creativa, na que continuou polo resto dos seus días.

Xustamente por iso, Ruínas foi ideada por Rosalía como un espello de moitos dos grandes temas que de sempre e por sempre a preocuparon: a procura da identidade, as tensións de clase, o papel da muller ou o retrato dos usos e costumes. E todo proxectado a través das vidas de tres singulares personaxes que representaban o esmorecemento definitivo da sociedade do Antigo Réxime fronte á chegada dos novos tempos de burguesía adiñeirada. 

En tal contexto, Rosalía soubo deseñar unha fábula moral na que tan anacrónicos seres encarnan, porén, valores universais perfectamente defendibles para calquera época, como o idealismo, a xenerosidade, a virtude, a empatía ou a solidariedade, o que fai destas Ruínas unha lectura máis que recomendable para os nosos días.

Doutra parte, que poidamos gozar agora da lectura en galego destas Ruínas non só é conveniente para mellor coñecer a dialéctica materialismo/idealismo na obra rosaliana, senón que confirma a necesidade de transitar do castelán ao galego e viceversa para ser quen de entender, con acuidade, o que supuxo a obra total de Rosalía, que non se comprende cabalmente excluíndo as creacións en calquera das dúas linguas.

Se ao anterior sumamos que estas Ruínas se nos ofrecen nunha impecable tradución de Liñares Giraut e Rey Rey os motivos de satisfacción medran. Non era este un texto de doada translación. E non o era tanto pola complexidade do mundo que traslada coma polo castelán de época no que foi inicialmente plasmado, como tampouco axudou o feito de ter chegado a nós a obra nunha tradición ecdótica por veces abondo confusa. Endebén, os tradutores souberon saír airosos de tal reto e o resultado é unha edición que, conservando o aire e a esencia dun texto do XIX, ofrece unha lectura máis que áxil e moderna para este noso XXI.

Achego, finalmente, unha reflexión que considero de interese e que suscita a oportuna tradución destas Ruínas ao galego. Refírome ao proceso de mitificación que a figura de Rosalía experimentou ao longo de décadas e que, nos nosos días, semella ter chegado ao seu máximo expoñente. Porque hoxe temos camisetas co retrato de Rosalía, campañas publicitarias das que é protagonista, a súa figura e efixie adornan mil e un obxectos, leva o seu nome o noso maior aeroporto, hai numerosísimas musicacións dos seus textos, un avión da Norwegian amosa a súa imaxe, existe un cráter en Venus bautizado Castro e non hai absolutamente ningún galego ou galega que non a teña como un referente do noso pobo. 

Agora ben, e aquí deixo a miña reflexión: canto se len as obras de Rosalía? Coñécese, e moito, o seu símbolo. E os seus textos? Leos a mocidade e o público en xeral? En que medida? Que obras en concreto? Por iso convén volver á escrita de Rosalía, tamén á de Ruínas, pois este é único xeito de non desemantizala definitivamente.

Neste Día de Rosalía, sexan moi benvidas estas Ruínas que acolle a Editorial Medulia nunha edición exquisita, que mostra na cuberta un cadro do seu fillo, Ovidio Murguía, e que nos dá a oportunidade de regresar á fonte inesgotable da nosa escritora fundacional nunha excepcional tradución de María Rey e Amancio Liñares.